دکتر مهدی کریمی تفرشی

روزنامه آسیا-صنعت غذایی یکی از بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران است که نقش مهمی در تأمین امنیت غذایی، اشتغال و کسب درآمدهای ارزی ایفا می‌کند. آمارها در سال‌های اخیر نشان‌دهنده رشد چشمگیر در حجم صادرات این محصولات بوده است. با این حال، گزارش‌های تحلیلی، به‌ویژه گزارش مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی ایران، پرده از یک واقعیت نگران‌کننده برمی‌دارد: این رشد کمی، با افزایش متناسب در ارزش واحد صادرات همراه نبوده است. این معضل، نشانگر یک بیماری ساختاری در تجارت خارجی صنایع غذایی ایران است که پایداری و سودآوری این بخش را تهدید می‌کند.

وقتی محصولی فاقد گواهینامه‌های کیفی معتبر، بسته‌بندی مناسب و استانداردهای بهداشتی باشد، عملا مجبور است وارد رقابت قیمتی شده و با حاشیه سود کمتر به فروش برسد. به‌علاوه، مسائلی مانند وجود باقی‌مانده سموم یا آفلاتوکسین‌ها در برخی محصولات کشاورزی/غذایی، نه‌تنها شانس ورود به بازارهای با ارزش افزوده بالا را از بین می‌برد، بلکه اعتبار کلی برند ملی را نیز خدشه‌دار می‌سازد.

ساختار ترکیب صادرات اگرچه به سمت فرآوری حرکت کرده، اما سهم غالب همچنان متعلق به محصولات ساده و کم‌فرآوری‌شده است. در این مدل، ایران عملا مواد اولیه (مانند خرما، پسته یا کشمش فله‌ای) را صادر می‌کند و فرآوری نهایی، بسته‌بندی جذاب و برندسازی توسط کشورهای واردکننده انجام می‌شود. این کشورها هستند که بیشترین سهم از سود و ارزش افزوده نهایی را کسب می‌کنند. مزیت رقابتی پایدار در صنایع غذایی جهانی بر پایه نوآوری، تکنولوژی‌های نوین فرآوری، ایمنی محصول و برندسازی بنا شده است. مادامی که تمرکز بر سادگی محصول باقی بماند، ایران یک مزیت رقابتی پایدار کسب نخواهد کرد.

صنایع غذایی ایران در یک دوراهی مهم قرار دارد: یا با ادامه روند فعلی، به یک تأمین‌کننده ارزان‌قیمت در بازارهای منطقه تبدیل شود که در برابر نوسانات بسیار آسیب‌پذیر است؛ یا با سرمایه‌گذاری در کیفیت، استاندارد و فرآوری پیشرفته، جایگاه خود را در بازارهای جهانی ارتقا داده و رشد حجمی را به سودآوری پایدار تبدیل کند. گذار موفقیت‌آمیز از «حجم بالا، ارزش واحد پایی» نیازمند همکاری جدی دولت، اتاق‌های بازرگانی و بخش خصوصی در اصلاح ساختارهای تولید و صادرات است.

دکتر مهدی کریمی تفرشی، پژوهشگر دیپلماسی اقتصادی

آسیانیوز