احمد رشیدی‌نژاد
روزنامه آسیاـ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، قصد دارد در کاخ سفید از محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، استقبال کند. این سفر نخستین حضور بن‌سلمان در واشنگتن پس از قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ است؛ روزنامه‌نگاری که منتقد حکومت سعودی بود و ماجرای قتل او روابط ریاض با غرب را تحت تأثیر قرار داد. هرچند این دیدار به‌عنوان سفر رسمی دولتی تعریف نشده، اما کاخ سفید در حال آماده‌سازی مراسمی باشکوه برای روز سه‌شنبه است. روابط ترامپ با کشورهای خلیج فارس از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی او در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش محسوب می‌شود.
نخستین سفر خارجی بزرگ ترامپ به امارات، قطر و عربستان سعودی انجام شد؛ سفری که با اسکورت ویژه هواپیمای ایر فورس وان توسط جنگنده‌های اف ـ ۱۵ سعودی و برگزاری مراسم شام رسمی در یک مکان ثبت‌شده در میراث جهانی یونسکو همراه بود. در همان سفر، ترامپ و بن‌سلمان قراردادی ۱۴۲ میلیارد دلاری برای خرید سلاح، تجهیزات و آموزش امضا کردند که بخشی از چارچوب اقتصادی بزرگ‌تر به ارزش ۶۰۰ میلیارد دلار بود. ترامپ در آن دیدار، شاهزاده محمد را «دوست» و «مردی خارق‌العاده» توصیف کرد.
اکنون موضوع اصلی سفر جدید، بررسی توافقی برای فروش جنگنده‌های پیشرفته اف ـ ۳۵ به عربستان است. ترامپ اعلام کرده که سعودی‌ها خواهان خرید تعداد زیادی از این جت‌های نسل پنجم هستند. به نوشته بلومبرگ، نشانه‌هایی وجود دارد که ترامپ با وجود موانع جدی، تمایل دارد این معامله را پیش ببرد. اف ـ ۳۵ پیشرفته‌ترین جنگنده آمریکا با فناوری رادارگریز و سیستم‌های الکترونیکی پیچیده است که تاکنون تنها به متحدان نزدیک واشنگتن مانند انگلیس، ژاپن و اسرائیل فروخته شده است. در صورت تأیید، برخی کارشناسان بر این باورند که این انتقال امتیاز بزرگی برای ریاض خواهد بود و می‌تواند روابط دو کشور را بیش از پیش تقویت کند.
همچنین ترامپ امیدوار است عربستان را به پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم و عادی‌سازی روابط با اسرائیل ترغیب کند. با این حال، مخالفت‌هایی جدی وجود دارد. اسرائیل تنها کشور خاورمیانه است که اف ـ ۳۵ در اختیار دارد و این انحصار را برای امنیت خود حیاتی می‌داند. علاوه بر آن، پنتاگون نگرانی‌هایی درباره احتمال دسترسی چین به فناوری‌های حساس این جنگنده از طریق همکاری‌های دفاعی با عربستان مطرح کرده است. پیش‌تر نیز فروش اف ـ ۳۵ به امارات متحده عربی در دوران دولت بایدن به دلیل همین نگرانی‌ها متوقف شد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که مقامات آمریکایی ماه‌هاست درباره خطرات مشابه در مورد عربستان هشدار می‌دهند. بنابراین، سفر بن‌سلمان به واشنگتن نه‌تنها نماد نزدیکی سیاسی و اقتصادی دو کشور است، بلکه آزمونی مهم برای آینده روابط امنیتی و موازنه قدرت در منطقه محسوب می‌شود. با این حال، برخلاف نظر برخی کارشناسان، فروش احتمالی جنگنده‌های اف ـ ۳۵ به عربستان سعودی را نباید صرفا به‌عنوان یک امتیاز بزرگ برای ریاض تلقی کرد، بلکه باید آن را در پیوند با سیاست کلان ایالات متحده در قبال خلیج فارس و جهان تحلیل کرد.
همان‌طور که سفرهای پیشین ترامپ به منطقه و قراردادهای عظیم تسلیحاتی نشان داد، واشنگتن به دنبال آن است که بار اصلی امنیت منطقه را بر دوش قدرت‌های محلی بگذارد و خود نقش «متعادل‌کننده از دور» را ایفا کند. این رویکرد در چارچوب نظریه موازنه‌سازی فراساحلی معنا پیدا می‌کند؛ نظریه‌ای که در برابر هژمونی لیبرال قرار دارد. هژمونی لیبرال بر حضور مستقیم و پرهزینه آمریکا در سراسر جهان برای حفظ نظم لیبرال بین‌المللی تأکید می‌کند، در حالی که موازنه‌سازی فراساحلی بر کاهش این هزینه‌ها و واگذاری مسئولیت به متحدان منطقه‌ای استوار است. در این چارچوب، آمریکا تنها در سه منطقه کلیدی ژئوپلیتیکی ـ اروپا، خلیج فارس و شمال شرق آسیا ـ مراقب است که هیچ قدرتی به هژمون منطقه‌ای تبدیل نشود و نقش خود را به‌عنوان «متعادل‌کننده از دور» ایفا کند.
در این باره، عربستان سعودی به‌عنوان یکی از قدرت‌های محلی خلیج فارس می‌تواند نقش متعادل‌کننده منطقه‌ای را برای ایالات متحده، ایفا کند. به عبارتی، تجهیز ریاض به جنگنده‌های پیشرفته نه یک لطف سیاسی و نه امتیاز ویژه، بلکه ابزاری برای جلوگیری از شکل‌گیری یک قدرت مسلط در منطقه است که می‌تواند به زعم آنان، جریان انرژی جهانی و نفوذ آمریکا را تهدید کند. همان‌طور که ایالات متحده در جنگ ایران و عراق از عراقِ ضعیف‌تر حمایت کرد تا مانع سلطه ایران شود، امروز نیز فروش اف ـ ۳۵ به عربستان اقدامی مشابه برای حفظ توازن منطقه‌ای محسوب می‌شود.
این سیاست همچنین با ملاحظات آمریکا در قبال اسرائیل و چین گره خورده است؛ اسرائیل تنها دارنده اف ـ ۳۵ در خاورمیانه است و حفظ برتری نظامی آن برای واشنگتن اهمیت حیاتی دارد، اما اگر آمریکا تصمیم به فروش این جنگنده به عربستان بگیرد، هدف اصلی ایجاد توازن چندجانبه در منطقه خواهد بود نه تضعیف اسرائیل. همین منطق در سیاست‌های آمریکا نسبت به اروپا و شرق آسیا نیز دیده می‌شود؛ واشنگتن کشورهای اروپایی را وادار کرده که هزینه‌های جنگ اوکراین را خودشان تقبل کنند و به جای حضور مستقیم و گسترده آمریکا در میدان، این کشورها بار اصلی مقابله با روسیه را به دوش بکشند. در شرق آسیا نیز آمریکا با فروش تسلیحات پیشرفته به تایوان، عملا این جزیره را به خط مقدم رقابت با چین تبدیل کرده است، بی‌آنکه خود وارد رویارویی مستقیم شود.
جمع‌بندی
بنابراین، برخلاف تصور اینکه فروش اف ـ ۳۵ یک امتیاز ویژه برای عربستان است، در واقع این اقدام بخشی از سیاست موازنه‌سازی فراساحلی آمریکا محسوب می‌شود؛ سیاستی که در برابر هژمونی لیبرال قرار دارد و به ایالات متحده اجازه می‌دهد قدرت خود را حفظ کند، بدون آنکه هزینه‌های سنگین استقرار دائمی نیروها را بپردازد، و در عین حال از طریق قدرت‌های محلی توازن قدرت را در مناطق حیاتی جهان تضمین کند.
احمد رشیدی‌نژاد پژوهشگر ژئوپلیتیک
آسیانیوز
دیدگاه خود را بنویسید