روزنامه آسیا-در حالی که مذاکرات ایران و آمریکا برای توافق احتمالی در سال ۲۰۲۵ در جریان است، یکی از موانع مهم، دارایی‌های بلوکه شده ایران در خارج از کشور است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، تاکید کرده که این موضوع، جلب اعتماد ایران را دشوار می‌کند. اما سوال اینجاست: حجم دقیق پول‌های بلوکه شده ایران چقدر است؟ این گزارش با بررسی اظهارات و تحلیل‌ها به این پرسش می‌پردازد.
حجم واقعی پول‌های بلوکه شده ایران چقدر است؟ نگاهی به اظهارات مقامات و کارشناسان
به گزارش فرهیختگان، از زمان اعلام توافق برجام در سال ۱۳۹۴، اظهارات متناقضی درباره حجم دارایی‌های ایران در خارج منتشر شده و تخمین‌ها از ۲۰ تا ۱۸۰ میلیارد دلار متغیر بوده است. باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، ابتدا در گفت‌وگو با فرید ذکریا، رقمی نزدیک به ۱۰۰ میلیارد دلار را تخمین زد، اما بعداً این رقم را به ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلار کاهش داد.
نادر حبیبی، استاد اقتصاد دانشگاه برندایس آمریکا، در مقاله‌ای در زمان توافق برجام مدعی شد که ارزش کلیه دارایی‌های مسدود شده ایران از سال ۱۹۷۹ احتمالاً بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار است. با این حال، دارایی‌های قابل آزادسازی پس از برجام، صرفاً آن‌هایی بودند که اخیراً به دلیل برنامه هسته‌ای ایران مسدود شده بودند و به گفته وی، بخش کوچکی از کل دارایی‌های مسدود شده ایران را تشکیل می‌دادند و احتمالاً شامل دارایی‌های موجود در ایالات متحده نمی‌شدند. او رقم ۱۰۲ میلیارد دلار را برای کل دارایی‌های ایران عنوان کرد که ۸۹.۶ میلیارد دلار آن در خارج از آمریکا و ۱۲ میلیارد دلار در آمریکا قرار داشت.
همه این‌ها درحالی است که 4 مرداد 1394 ولی‌الله سیف، رئیس وقت کل بانک مرکزی، رقم دارایی‌های توقیف‌شده ایران را 29 میلیارد دلار عنوان کرد؛ رقمی که وزیر وقت اقتصاد، علی طیب‌نیا نیز آن را تأیید کرد. سیف گفت رقم دارایی‌های بلوکه‌شده ایران 29 میلیارد دلار است که 23 میلیارد دلار از اموال بانک مرکزی در کشور‌های ژاپن، کره و امارات متحده عربی موجود است و 6 میلیارد دلار از محل فروش نفت نیز در هند وجود دارد.
پس از اعلام رقم 29 میلیارد دلاری از سوی سیف، غلامعلی کامیاب به ارائه توضیحاتی در این خصوص پرداخت و با تأکید بر تفاوت دو مفهوم «ذخایر ارزی» با «دارایی‌های ارزی» گفت: «منابع بانک مرکزی که با اجرای برجام آزاد می‌شود و قابل استفاده خواهد شد، بالغ بر 23 میلیارد دلار است. 6 میلیارد دلار هم از منابع بلوکه‌شده دولت که وجوه حاصل از صادرات نفت است، آزاد می‌شود و به حساب بانک مرکزی واریز خواهد شد. به این ترتیب وجوه آزاد شده و قابل دسترسی بالغ بر 29 میلیارد خواهد شد.»
معاون ارزی بانک مرکزی در ادامه گفت: «به این رقم 22.4 میلیارد دلار وثیقه در چین برای تأمین مالی پروژه‌ها، حدود 24.5 میلیارد دلار سپرده‌گذاری انجام شده نزد شرکت زیرمجموعه وزارت نفت، حدود 10 میلیارد دلار سپرده نزد بانک‌های ایرانی، 3.7 میلیارد دلار اوراق قرضه مسدودی ناشی از حکم دادگاه و همچنین وجوهی که در اختیار بوده، اضافه می‌شود.» وی همچنین گفته بود: «در عین حال حدود 10 میلیارد دلار به‌عنوان سپرده‌گذاری نزد بانک‌های داخلی در پی مصوبات مراجع مختلف وجود دارد که جزء این دارایی‌ها به حساب می‌آیند. 23 میلیارد دلار منابع بانک مرکزی و 6 میلیارد دلار برای دولت است که هم‌اکنون در حساب‌های خارجی مسدود شده است. درمجموع حدود 90 تا 100 میلیارد دلار دارایی بلوکه‌شده در بانک‌های خارجی داریم.»
برجام و رفع انسداد از دارایی‌های ایران؛ آیا تمام پول‌ها آزاد شدند؟
گفته می‌شود که پیش از امضای برجام نیز ارقام متفاوتی برای دارایی‌های بلوکه شده ایران اعلام شده بود. با این حال، گزارش‌های منتشر شده پس از برجام حاکی از آن است که از زمان اجرایی شدن این توافق تا زمان خروج دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، حدود ۴۰ میلیارد دلار از منابع بلوکه شده ایران آزاد شده است.
یکی از این گزارش‌ها مربوط به بانک جهانی در مرداد ماه ۱۳۹۵ است که نشان می‌دهد ایران در حدود هشت ماه پس از اجرای برجام، به ۳۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده خود در بانک‌های خارج از کشور دسترسی پیدا کرده است. در سایر گزارش‌ها نیز ارقام متفاوتی ذکر شده و برخی رسانه‌ها مدعی هستند که مجموع منابع آزاد شده ایران در دوره پسابرجام حدود ۴۰ میلیارد دلار بوده است.
از 2 تا 12 میلیارد دلار در آمریکا!
تحریم‌های آمریکا و مسدودسازی دارایی‌های ایران با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ آغاز شد. در سال ۱۹۷۹، پس از گروگان‌گیری دیپلمات‌های آمریکایی، جیمی کارتر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دستور بلوکه شدن دارایی‌های ایران را صادر کرد و روابط اقتصادی و دیپلماتیک میان دو کشور قطع شد. همچنین، واردات نفت از ایران ممنوع و حدود ۱۱ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران مسدود گردید. در سال ۱۳۵۹، با میانجیگری الجزایر، توافقی برای بازگرداندن این دارایی‌ها به امضا رسید که هرگز به طور کامل اجرا نشد.
آمار دقیقی از وجوه نقد ایران در بانک‌های آمریکایی در زمان انقلاب در دست نیست، اما برخی برآوردها نشان می‌دهد که دارایی‌های مسدود شده بین ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار بوده است و گفته می‌شود حدود ۸ میلیارد دلار از این مبلغ به ایران بازگردانده شد.
در طول سال‌های بعد، برخی از دارایی‌های ایران در آمریکا به طور کامل مسدود و برخی دیگر تحت محدودیت‌های شدید قرار گرفته‌اند، اما آمار دقیقی از حجم کلی آن‌ها وجود ندارد. آخرین گزارش وزارت خزانه‌داری آمریکا حاکی از آن است که حدود یک میلیارد و ۹۷۳ میلیون دلار از دارایی‌های مالی ایران در ایالات متحده و ۱۹ میلیون دلار از دارایی‌های آزاد شده (مانند وجوه متعلق به نمایندگی ایران در سازمان ملل) همچنان بلوکه است.
نادر حبیبی، استاد اقتصاد در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه برندایس آمریکا در سال 1394 در گزارشی بیان می‌دارد دارایی‌های مالی و فیزیکی در ایالات متحده که عمدتاً طی چند سال پس از انقلاب اسلامی مسدود شدند، در ابتدا مجموع آن‌ها ۱۲ میلیارد دلار بود اما از آنجایی که بیش از ۳۰ سال است که سود آن‌ها انباشته می‌شود، ارزش فعلی آن‌ها به طور قابل توجهی بالاتر است. با نرخ بازده محافظه‌کارانه ۳ درصد در سال، ارزش فعلی این پرتفوی ۱۲ میلیارد دلاری پس از ۳۵ سال بیش از ۳۳ میلیارد دلار خواهد بود. درمجموع مشخص نیست در پسابرجام ایران چقدر از منابع خود در آمریکا را آزاد کرده است.
از کره تا قطر؛ سرنوشت ۷ میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران چه شد؟
در اواسط سال ۲۰۲۴، خبر آزادسازی ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه‌شده ایران در کره جنوبی منتشر شد. این منابع که به دلیل تحریم‌های دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ مسدود شده بودند، حاصل فروش میعانات گازی ایران به کره جنوبی به عنوان تنها خریدار آن بود. بخشی از این مبلغ برای خرید دارو هزینه شد، اما کره جنوبی به دلیل کاهش ارزش واحد پول خود، نزدیک به یک میلیارد دلار کمتر از بدهی واقعی خود به ایران پرداخت کرد. در سال 1402، توافقی بین ایران و آمریکا برای مبادله زندانیان انجام شد که در آن 6 میلیارد دلار بلوکه‌شده ایران (با کسر یک میلیارد دلار کارمزد و غیره) در بانک‌های کره جنوبی آزاد و به بانک‌های قطر منتقل شد تا ایران بتواند از آن برای خرید‌های غیرتحریمی و انسان‌دوستانه استفاده کند. اما پس از اتفاقات هفت اکتبر، سه روزنامه آمریکایی گزارش دادند که آمریکا از قطر خواسته دسترسی ایران به این 6 میلیارد دلار را متوقف کند و توافقی برای قطع دسترسی ایران به این پول در بانک‌های قطری صورت گرفته است.
چین نیز یکی دیگر از کشورهایی است که گفته می‌شود بین ۲۲ تا ۳۰ میلیارد دلار از پول فروش نفت ایران در آن نگهداری می‌شود. عراق نیز بدهی قابل توجهی بابت خرید برق و گاز از ایران دارد که تهران هنوز نتوانسته به طور کامل آن را دریافت کند. علاوه بر این، حدود ۲ میلیارد دلار از دارایی‌های ایران نیز در ژاپن بلوکه شده است. با وجود این ارقام اعلام شده، دولت سیزدهم بسیاری از آن‌ها را رد کرده و تنها رقمی که به طور رسمی قابل استناد بوده، همان ۶ میلیارد دلار موجود در قطر است./آسیانیوز
دیدگاه خود را بنویسید