روزنامه آسیا-جنگل‌ها یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌ها در سطح جهانی هستند که زندگی بسیاری از گونه‌های گیاهی، جانوری و حتی انسان به آن‌ها وابسته است. در سال‌های اخیر، با افزایش توسعه شهرنشینی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی و تخریب‌های مداوم، جنگل‌های کشور با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند.

به گزارش ایرنا، در سال‌های اخیر، با افزایش توسعه شهرنشینی، بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی و تخریب‌های مداوم، جنگل‌های کشور با تهدیدات جدی مواجه شده‌اند. بر اساس آمارهای موجود، روزانه حدود ۵۰۰ هکتار از عرصه‌های جنگلی کشور از بین می‌رود و این روند، تهدیدی بزرگ برای بقای جنگل‌ها به شمار می‌آید.
کارشناسان معتقدند اگر فشارها بر روی جنگل ها کاهش نیابد و بهره برداری پایدار صورت نگیرد قطعا دیگر جلودار تخریب نخواهیم بود و به مرحله ورشکستگی خواهیم رسید این در حالیست که مطابق تعریف سازمان ملل، جنگل ها بیش از ۳۳ نوع خدمت غیر قابل معامله ارائه می کنند، منظور از خدمات غیر قابل معامله خدماتی است که به راحتی نمی شود در نظام اقتصادی حاکم بر جهان برای آن ارزش ریالی قائل شد.

جنگل‌ها نه تنها مامن هزاران گونه گیاهی و جانوری هستند بلکه در تولید اکسیژن، ترسیب کربن، تعدیل اقلیمی، کاهش فرسایش خاک و حفظ منابع آبی نیز نقش حیاتی ایفا می‌کنند. همچنین، جنگل‌ها به عنوان یکی از غنی‌ترین منابع زیستی زمین، خدماتی ارائه می‌دهند که ارزش ریالی آن‌ها در نظام اقتصادی جهانی قابل اندازه‌گیری نیست. با این حال، در کشورهایی مانند ایران که بیشتر مناطق آن خشک و نیمه‌خشک است، ارزش جنگل‌ها به‌ویژه در مناطق شمالی کشور بیشتر از سایر نقاط محسوس است.

یکی از مهمترین خدماتی که جنگل ها به اکوسیستم ها ارائه می کنند تولید اکسیژن است، خدمت بعدی ترسیب کربن، تعدیل اقلیمی و افزایش ظرفیت گرمایی زمین است که سبب می شود تا تفاوت دمای شب و روز کاهش یابد، علاوه بر این جنگل ها مهمترین ذخیره آب در کوهستان ها و رویشگاه هایی هستند که در آنجا مستقر شدند، نرخ فرسایش خاک را کاهش می دهند، مهمترین عامل برای آشیانه سازی و تنوع زیستی هستند که از مهمترین منابع تامین غذا برای حیات وحش و تداوم کیفیت تنوع زیستی محسوب می شوند در عین حال میوه های درختان جنگلی و چوب درختان جنگلی همیشه در اقتصادی که انسان ها به آن نیازمندند مفید بوده است.

اهمیت جنگل ها به حدی است که مطابق برآورد برنامه عمران سازمان ملل (undp)، ارزش هر یک هکتار جنگل دهها برابر یک هکتار زمین کشاورزی است، در کشورهایی مانند ایران که در مناطق خشک قرار دارند و فقط بخش کوچکی از سرزمینشان از رویشگاه های جنگلی برخوردار است، به مراتب ارزش جنگل بیشتر می شود از این رو حفاظت از این عرصه ها با اهمیت خواهد بود.

با نگاهی گذرا به جنگل ها می توان فهمید که تمام جنگل های دنیا از شرایط نامساعد رنج می برند و بخش زیادی از آنها در آستانه فروپاشی قرار دارند، بر این اساس سازمان ملل در ۲۸ نوامبر سال ۲۰۱۲ یکم مارس برابر با اول فروردین ماه را روز جهانی جنگل ها نامگذاری کرده است، این کار با هدف بالا رفتن آگاهی مردم نسبت به اهمیت جنگل ها انجام شد و بعد از آن هر سال در کشورهای مختلف برنامه های متنوعی برگزار می شود.

در ایران این روز مصادف شده است با شروع تعطیلات نوروزی و رفتن مردم به دامن طبیعت و دل جنگل ها، این تفریحات اگر مسوولانه نباشد قطعا ضربه محکمی بر پیکر بی جان جنگل ها وارد می کند بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفاظت از طبیعت همواره بر گردشگری مسوولانه تاکید دارد، در این راستا معاون آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: ایران کشوری است که بر روی کمربند خشک زمین قرار گرفته در واقع ۹۳ درصد آن خشک و نیمه خشک است و ۷ درصد کشور را عرصه های جنگلی به خود اختصاص داده است آنهم نه اینکه جنگل های بسیار انبوهی باشد، خیلی از جنگل های ما مانند زاگرس بسیار تُنُک و تخریب شده هستند.

هادی کیادلیری، معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در این زمینه گفت: «گردشگری طبیعی باید ضابطه‌مند انجام شود تا هم به طبیعت آسیب نرساند و هم تجربه مثبت برای گردشگران ایجاد کند. مردم باید از طبیعت با احترام و آگاهی استفاده کنند.» وی همچنین بر لزوم توجه ویژه به جنگل‌های باستانی ایران که به‌ویژه در شمال کشور قرار دارند، تأکید کرد و گفت: «این جنگل‌ها دارای گونه‌های منحصر به فرد گیاهی و جانوری هستند که در دنیا به نام ایران شناخته می‌شوند.»
او افزود: «اگر روند تخریب جنگل‌ها ادامه یابد، وضعیت جنگل‌ها به جایی خواهد رسید که بازگشتی برای آن‌ها وجود نخواهد داشت. در حال حاضر جنگل‌های زاگرس و شمال کشور در شرایط بحرانی قرار دارند و اگر اقدامات جدی برای حفاظت از آن‌ها صورت نگیرد، ممکن است این اکوسیستم‌ها به طور کامل از بین بروند.»
کیادلیری همچنین بر اهمیت آموزش و آگاهی مردم در زمینه حفظ منابع طبیعی تأکید کرد و گفت: «آموزش نقش اساسی در تغییر رفتار انسان‌ها دارد. اگر مردم بدانند که جنگل‌ها چه اهمیت و کارکردهایی دارند، به احتمال زیاد رفتارشان در قبال طبیعت تغییر خواهد کرد.» او بر لزوم مشارکت بیشتر دولت و مردم در حفظ محیط زیست تأکید کرد و افزود: «برای مقابله با بحران‌های زیست‌محیطی باید سیاست‌ها و قوانین جدیدی وضع شود که حفاظت از منابع طبیعی را به‌طور جدی تضمین کند.»

وی با اشاره به تعطیلات روزهای نوروز و حجم گردشگر به طبیعت گفت: در این روزها حجم گردشگر به طبیعت زیاد است که باید یک سری مسائل را رعایت کنند، متاسفانه یکی از مواردی که به جنگل ها آسیب وارد می کند البته در کنار عوامل مختلف، گردشگری های بی قاعده است، یعنی گردشگری طبیعی باید ضابطه‌مند انجام شود تا هم حال طبیعت و هم گردشگر خوب شود، در واقع بحث اکوتوریسم روش های درمانی محسوب می شود اما اگر بی برنامه و بی قاعده باشد می تواند معضلات بسیار جدی ایجاد کند.

کیادلیری تاکید کرد: گردشگر باید آگاهانه وارد طبیعت شود، به عنوان مثال جنگل های شمال که قطعا محل ورود بسیاری از گردشگران است، مربوط به دوره باستان هستند و قدمت بسیار طولانی دارند، با جنگل های اروپا قابل مقایسه نیستند، گونه هایی که در این جنگل ها وجود دارد منحصر به فرد هستند و در دنیا به اسم ایران ثبت شده اند که هم شامل گونه های گیاهی و هم جانوری می شود، بر این اساس توجه بیشتر به این مساله ضروری است.

وی ادامه داد: متاسفانه وقتی وارد طبیعت می شویم نکات اولیه را هم رعایت نمی کنیم، از ریختن زباله گرفته تا برپا کردن آتش و شکستن سرشاخه ها، ورود وسایل نقلیه، که اینها می تواند جنگل ها را از این که حالشان بد است بدتر کند، همه مردم حقشان است که از طبیعت لذت ببرند اما باید از آنها خواهش کرد که آگاهانه این کار را انجام دهند و ورودشان باعث بهتر شدن وضعیت جنگل ها شود نه اینکه تخریب به همراه داشته باشد.

تخریب بیش از این جایز نیست

معاون آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بر اساس آمار از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۹ روزانه حدود ۵۰۰ هکتار از سطح جنگل ها و مراتع ایران کاهش یافته است، یعنی در این مدت عملا حدود ۳ میلیون و ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار هکتار از سطح جنگل ها و مراتع کشور کم شده است که بسیار تکان دهنده است شاید حتی غیر قابل باور باشد اما تمام مستندات آن وجود دارد، هم به لحاظ سطح و هم به لحاظ کیفی کاهش داشتیم این نشان می دهد که دیگر فشار و تخریب بیشتر از این جایز نیست اگر نخواهیم رویکرد خود را تغییر دهیم و تعلل کنیم دیگر جلودار تخریب نخواهیم شد و به مرحله مرحله ورشکستگی خواهیم رسید و دیگر برگشت پذیر نخواهد بود.

وی اظهار داشت: الان جنگل های زاگرس همین شرایط را دارد و برگشت پذیری آن بسیار دشوار شده است، شمال کشور هم در همین مسیر حرکت می کند و اگر ادامه یابد کار به جایی می رسد که از هم بپاشند، اینها آمارهای بسیار تکان دهنده ای است که باید درباره آنها فکر شود، اینکه علت این حجم تخریب و کاهش سطح چه بوده است، چطور تا این حد تغییر کاربری پیدا کردند بسیار مهم است.

آموزش کلید تغیر رفتار انسان است

کیادلیری ادامه داد: در کنار تمام این فشارها مردم هم مسوولیت هایی دارند، باید تلاش کنیم اندک جنگل هایی که باقی مانده را حفظ کنیم و بیشتر از این تخریب نشود، گاهی فکر می کنیم که کودکان آینده سازان هستند در حالیکه در زمینه محیط زیست و طبیعت این ما هستیم که آینده سازان هستیم در واقع اقدامات ما آینده را می سازد.

وی گفت: در این میان آموزش نقش اساسی دارد، آموزش کلید تغییر رفتار انسان است، آموزشی که همراه با آگاهی باشد یعنی آگاهی را برای ما بیاورد نتیجه بخش است، گاهی آموزش داریم، اطلاعات هم داریم اما در رفتار تاثیر ایجاد نمی کنند، این روند فایده ای ندارد در حالیکه آموزش باید رفتار ما را اصلاح کند چون دلیل تخریب عدم آگاهی است وقتی نمی دانیم که جنگل ها چه اهمیت، ارزش و چه کارکردهایی دارند برای حفظ آنها هم اقدامی نمی کنیم، حتی اگر از جنبه سودمندی و کاسب کارانه هم به طبیعت نگاه شود؛ باید آنرا حفظ کنیم چون جزو ثروت کشور و مردم هستند و باید به درستی و به روش پایدار از آنها استفاده شود.

کیادلیری با اشاره به برنامه های معاونت آموزشی و مشارکت های مردمی در این زمینه گفت: وقتی آسیب شناسی کردیم که چرا به رغم تمام این داده ها هنوز در این شرایط هستیم به این نتیجه رسیدیم که اولا باید ریشه ها مشخص شود و این کار در حال انجام است، اینکه وظیفه دولت و مردم چیست، البته در این راستا یک سری فرهنگ هایی داریم مانند غرس نهال که آشکار هستند، یک سری هم اقدامات خاموش است اینکه اقدامات عملی ما چگونه است، سیاست گذاری ما در خصوص منابع طبیعی و محیط زیست چگونه است ؟ اینها است که می تواند تاثیر گذار باشد، پروژه هایی که اجرا می شود باید هزینه های محیط زیست آنها کاملا محاسبه شود کارهایی است که در بخش آموزش و مشارکت های مردمی سازمان محیط زیست دنبال می شود.

شبکه سازی برای توزیع آگاهی میان دستگاه ها و نهادهای مرتبط

وی افزود: در زمینه توزیع آگاهی در حال تهیه محتوا هستیم، متاسفانه یک سری اطلاعات در جاهایی که باید باشد نیست، در این راستا در حال شبکه سازی میان دستگاه ها و نهادهای مرتبط هستیم که در این مسیر سمن ها و رسانه می توانند کمک کنند تا این اطلاعات در سطح جامعه توزیع شود، از طرف دیگر بسیاری از آموزش ها تا به قانون تبدیل نشوند و در حد نصیحت باقی بمانند تاثیر گذار نخواهد بود برای همه اینها برنامه ریزی و کار را شروع کردیم هر چند که بسیار بسیار از تخریب عقب تر هستیم یعنی اقدامات ما در جهت بهبود از سرعت تخریب عقب تر است اما سعی می کنیم که آگاهی را بالا ببریم چون تنها راه درمان آگاهی است که به پیشگیری و پیش بینی ها کمک می کند.

کیادلیری تاکید کرد: در زمینه کشاورزی باید خیلی کار کنیم، باید از فناوری هایی که بتوانند بهره وری را بالا و تولید را افزایش دهند تا کمتر از منابع طبیعی استفاده شود، بهره ببریم، در حال مطالعه بر روی تمام این موارد هستیم امیدوارم با مشارکت مردم و مسوولان با هم به نتیجه مطلوب برسیم.

عوامل طبیعی و انسانی در تخریب جنگل ها

وی درباره عوامل تخریب جنگل ها گفت: عوامل مختلفی در تخریب جنگل ها موثر است از جمله عوامل طبیعی مانند تغییر اقلیم که امری جهانی است و باید برای کاهش آن تمهیداتی اندیشید تا اثرات آنرا کم کند، در واقع اقدامات بشر می تواند شدت تخریب تغییر اقلیم را کاهش دهد، اما عوامل زیستی و انسانی سرعت عمل بیشتری در تخریب دارند و رفتارهای انسانی که عامل زیستی محسوب می شود می تواند طبیعت و جنگل ها را زیر و رو کند، اکنون کشورهای توسعه یافته طبیعتشان را بهتر از ما حفظ کردند در آنجاها هم اقدامات بشر جنگل ها را نگه داشت، باید به سمت اقدامات صحیح برویم چون مدیریت صحیح بسیار تاثیرگذار است.

در نهایت، مسئولان محیط زیست تأکید دارند که باید از ظرفیت‌های گردشگری برای حفاظت از جنگل‌ها بهره‌برداری کرد، اما تنها در صورتی که گردشگری به‌صورت مسئولانه و با رعایت ضوابط انجام شود. این در حالی است که همزمان با این اقدامات، باید از ساخت‌وسازهای بی‌رویه در مناطق جنگلی جلوگیری شود تا از تخریب بیشتر این اکوسیستم‌های حساس جلوگیری گردد./آسیا نیوز