روزنامه آسیا-رئیس فرهنگستان علوم با هشدار نسبت به ریزش نخبگان در کشور، این موضوع را یک زنگ خطر جدی دانست و گفت: از هر ۴۰۰ تا ۴۵۰ مقاله علمی ایران در سطح جهانی، تنها یک مقاله به ثبت اختراع منجر می‌شود؛ در حالی که این نسبت در کشورهای پیشرفته بسیار پایین‌تر است.

به گزارش ایسنا، دکتر محمدرضا مخبر دزفولی با مقایسه وضعیت ایران و ژاپن افزود: ژاپنی‌ها از هر دو مقاله یک اختراع ثبت می‌کنند، بنابراین لازم است نسبت تبدیل مقاله به ثبت اختراع در ایران به کمتر از ۱۰۰ برسد.

وی با اشاره به وضعیت کلی علم و فناوری کشور اظهار کرد: خوشبختانه جریان علمی ایران در مسیر رو به جلو قرار دارد و به بلوغ قابل قبولی رسیده است، اما این پیشرفت‌ها نباید مانع شناسایی دقیق مقاط ضعف شود.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به تربیت نیروی انسانی متخصص در کشور گفت: نتیجه این روند، حضور یک درصد از دانشمندان ایرانی در سطح جهانی است، به‌طوری که بیش از ۲ هزار دانشمند برجسته ایرانی در مجامع علمی بین‌المللی فعالیت دارند.

رئیس فرهنگستان علوم با استناد به آمار جهانی، میزان تولید علم ایران را یک دستاورد مهم برشمرد و تاکید کرد: در حال حاضر جمعیت ایران یک درصد جمعیت جهان است، اما ما دو درصد تولید علم دنیا را تولید می‌کند؛ بنابراین این امر یک چیز غیرقابل کتمان است.

رئیس فرهنگستان علوم با اشاره به جایگاه ایران در حوزه فناوری‌های نوین گفت: در فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند هوش مصنوعی، سلول‌های بنیادی و فناوری‌های زیستی (بیوتکنولوژی)، نام ایران در رتبه‌بندی‌های جهانی در کنار چند کشور برتر دیده می‌شود.

دکتر محمدرضا مخبر دزفولی با بیان اینکه رتبه کلی علم ایران در سطح جهانی با افت دو پله‌ای از ۱۵ به ۱۷ رسیده است، افزود: با این حال این رتبه‌بندی‌ها نشان می‌دهد که ایران همچنان سهم قابل توجهی در رقابت علمی جهان دارد.

وی بزرگ‌ترین چالش پیش روی اکوسیستم علمی کشور را ضریب تبدیل دانش به محصول دانست و اظهار کرد: اگرچه مقالات علمی نشان‌دهنده توان دانشی کشور هستند و اهمیت آن‌ها قابل انکار نیست، اما تمرکز اصلی باید بر ثبت اختراع، تولید محصول باشد.

رئیس فرهنگستان علوم با تأکید بر پایین بودن نسبت تبدیل توان علمی به ثبت اختراع در ایران گفت: در حال حاضر از هر ۴۰۰ تا ۴۵۰ مقاله علمی ایران، تنها یک پتنت ثبت می‌شود؛ در حالی که این نسبت در کشورهای دیگر بسیار بهتر است؛ به‌گونه‌ای که ژاپن از هر دو مقاله یک ثبت اختراع و ترکیه از هر ۱۰۰ مقاله یک پتنت دارد.

مخبر دزفولی تصریح کرد: هدف‌گذاری ما باید کاهش این نسبت به زیر ۱۰۰ باشد؛ به‌طوری که به ازای هر ۵۰ تا ۶۰ مقاله، حداقل یک ثبت اختراع یا محصول قابل تجاری‌سازی طراحی شود و زنجیره ارزش علم تا مرحله تولید و بازار تکمیل شود.

دکتر مخبر همچنین به لزوم اصلاحات ساختاری در آموزش عالی اشاره کرد و گفت: در افزایش کمیت‌ها، «هندسه نامتوازن» دیده می‌شود؛ به این معنی که گاهی کمیت بدون توجه به مزیت‌های نسبی جغرافیایی افزایش یافته است. بنابراین وزارتخانه‌های علوم، آموزش عالی و دانشگاه آزاد باید خود را با جریان آمایش کشور تطبیق دهند؛ به طوریکه اگر جایی دانشجوی بی رویه جذب شده است، رشته‌ای که مزیت نسبی منطقه‌ای نداشته باشد یا اعضای هیئت علمی کارآمدی لازم را ندارند، باید بازنگری و به‌روزرسانی صورت بگیرد.

رئیس فرهنگستان علوم با تأکید بر ضرورت اصلاح ساختاری در آموزش عالی گفت: جبران اشتباهات آموزش عالی در مسیر یک جریان وسیع و رو به جلو علمی امری طبیعی است، اما این اصلاحات باید با دقت انجام شود تا گره‌های بعدی مسیر علمی کشور باز شود.

دکتر محمدرضا مخبر دزفولی با اشاره به دستاوردهای علمی ایران پس از انقلاب، این موفقیت‌ها را حاصل «جهادگری علمی» و فداکاری محققان دانست و هشدار داد: روش‌های پیشین برای حفظ نخبگان دیگر کارساز نخواهد بود.

وی چالش اصلی علم در کشور را نیروی انسانی عنوان کرد و افزود: متأسفانه در ایران نیروی انسانی کارآمد و توانمند تربیت می‌کنیم، اما در نگهداشت آن‌ها با مشکل جدی مواجه هستیم؛ چراکه زیست‌بوم متناسبی برای حفظ این مغزهای متفکر طراحی نشده است.

دکتر مخبر به مؤلفه های اصلی زیست‌بوم علم اشاره کرد و گفت: اولین مولفه توجه به منزلت محققان است. به طوریکه دانشمندان باید در جامعه احساس ارزش‌گذاری قابل قبول کنند. مولفه دوم نیز معیشت قابل قبول می باشد. این در حالی است که سطح معیشت محققان در مقایسه با منطقه در سطح «بسیار نازلی» قرار دارد و نگهداری استادان کنونی نیز عمدتاً «ایثارگرانه» است و این امر منجر به ریزش نخبگان شده است.

رئیس فرهنگستان علوم با انتقاد از وضعیت بودجه‌ای، سهم تحقیق و توسعه (R&D) از تولید ناخالص داخلی (GDP) را تنها شش دهم درصد دانست و تصریح کرد: تقریبا این عدد یعنی هیچ بودجه ای برای این بخش در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که کشورهای دانش‌بنیان بیش از دو درصد برای این حوزه سرمایه گذاری می کنند و این عدد در برخی کشورها به بیش از ۶ درصد نیز می رسد.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه دیگر نمی‌توان همه نخبگان را با روش‌های فعلی در کشور نگه داشت، افزود: نخبگان جوان سرمایه‌های بزرگ کشور هستند و باید برای آن‌ها برنامه‌ریزی مشخص داشت. فرسودگی تجهیزات و امکانات علمی، دانشگاهی و تحقیقاتی در همه حوزه‌ها از جمله مهندسی، علوم پایه، پزشکی، کشاورزی و علوم انسانی نیز عامل مؤثر دیگری در مهاجرت نخبگان است که نیازمند سرمایه‌گذاری ویژه است.

دکتر مخبر در خصوص بهره‌گیری از نخبگان جوان، راهکار خود را «تعریف خوشه‌های نخبگانی در زمینه‌های اولویت‌دار علمی» دانست و اظهار کرد: در حال حاضر  مواردی چون غذای کشور، آب، انرژی، سلامت، خدمات دیجیتال و زیست از اولویت های کشور به شمار می رود. بنابراین جوانان و نخبگان ما نبوغ، خلاقیت و نوآوری دارند؛ بر این اساس می توانیم با تشکیل این خوشه ها برایشان طرح و پروژه تعریف کنیم.

رئیس فرهنگستان علوم به حوزه حکمرانی علم پرداخت و اظهار کرد: در حوزه سیاست‌گذاری جریان علمی کشور، من تکثر سیاست‌گذاری را به صلاح نمی‌دانم. بر این اساس سیاست‌گذاری‌ها باید «هم‌افزایی یکجا و متمرکز» داشته باشند تا از تضاد و بازگشت به عقب سیاست‌ها جلوگیری شود، هرچند در مرحله اجرا، «تکثر هدفمند مبتنی بر مأموریت کاملاً درست است.

رئیس فرهنگستان علوم در پایان تأکید کرد: دولت و مسئولان باید به این جمع‌بندی برسند که با وجود دشواری‌های مالی، سهم تحقیق و پژوهش باید حداقل به دو درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یابد تا اثر دانش در زندگی مردم به‌طور ملموس دیده شود./ آسیانیوز