روزنامه آسیا-دریاچه ارومیه بار دیگر در وضعیت بحرانی قرار گرفته و با کاهش چشمگیر بارش‌ها، افزایش دما و افت محسوس ذخایر آبی سدهای حوضه آبریز، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نسبت به وخامت اوضاع در پاییز پیش‌رو هشدار داد. انتظار می‌رود سطح آب دریاچه تا آبان‌ماه به پایین‌ترین ترازهای ثبت‌شده در سال‌های اخیر برسد؛ وضعیتی که یادآور خشک‌شدن ۹۵ درصدی مساحت دریاچه در گذشته است.

آماری نگران‌کننده از وضعیت فعلی

احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست، در گفتگو با تسنیم، آخرین آمار مربوط به ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ را اعلام کرد:

  • تراز سطح آب دریاچه: ۱۲۷۰.۲۵ سانتی‌متر
  • وسعت دریاچه: ۱۱۱۰ کیلومترمربع
  • حجم آب موجود: ۱.۵۵ میلیارد مترمکعب

وی این آمار را با سال گذشته مقایسه کرد و گفت: در ۱۱ خرداد سال گذشته، تراز آب ۴۲ سانتی‌متر بیشتر (۱۲۷۰.۶۷ سانتی‌متر)، وسعت دریاچه ۲۱۷۱ کیلومترمربع و حجم آب موجود ۲.۸ میلیارد مترمکعب بود. این ارقام، کاهش چشمگیر تراز و حجم آب دریاچه را نشان می‌دهد. تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه ۱۲۷۴ متر است که اکنون حدود ۴ متر پایین‌تر از آن قرار داریم؛ این در حالی است که برای رسیدن به تراز اکولوژیک، به حدود ۱۵ میلیارد مترمکعب آب نیاز است.

کاهش بارش و بحران منابع آبی

لاهیجان‌زاده توضیح داد: در سال آبی جاری، حوضه آبریز دریاچه ارومیه با ۲۷ تا ۲۸ درصد کاهش بارندگی نسبت به سال گذشته مواجه بوده که وضعیتی بسیار نگران‌کننده است. وی پیش‌بینی کرد که شرایط بحرانی پاییز ۱۴۰۲، زمانی که حجم آب دریاچه به زیر ۶۰۰ میلیون مترمکعب کاهش یافت، در پاییز امسال (حدود آبان‌ماه) تکرار شود و حتی ممکن است تراز سطح آب، وسعت و حجم آب از آن زمان نیز پایین‌تر برود.

با توجه به کاهش ذخایر آب شرب، رهاسازی آب از سدها به سمت دریاچه در فصل تابستان منتفی است. به عنوان مثال، سد بوکان که از سدهای اصلی تأمین‌کننده آب دریاچه است، اکنون حدود ۳۲۰ میلیون مترمکعب آب دارد، در حالی که سال گذشته در همین تاریخ، این سد بیش از ۶۰۰ میلیون مترمکعب آب داشت. از حجم فعلی، حدود ۱۸۰ میلیون مترمکعب برای تأمین آب شرب تبریز و سایر شهرهای مسیر و همچنین حق‌آبه کشاورزی همان منطقه اختصاص می‌یابد. به همین دلیل، رودخانه‌های اصلی تأمین‌کننده دریاچه، زرینه‌رود و سیمینه‌رود، نیز وضعیت بحرانی دارند. لاهیجان‌زاده تأکید کرد که در تابستان امسال، آبی به عنوان حق‌آبه برای دریاچه ارومیه اختصاص نخواهد یافت.

وی درباره اصلاح الگوی کشت در حوضه آبریز ارومیه نیز توضیح داد: برای رسیدن به این هدف، دو کار باید به‌طور هم‌زمان و موازی انجام شود؛ اصلاح الگوی کشت جزو وظایف وزارت جهاد کشاورزی است، اما در مرحله اجرا، همکاری تنگاتنگ وزارت نیرو نیز ضروری است تا این فرآیند به نتیجه برسد، این نوع اقدامات  «نرم‌افزاری» هستند؛ به این معنا که نیازمند آموزش، تسهیلات، تجهیزات در باغات و مزارع، و نظارت دقیق است تا اجرای الگوی کشت تحقق یابد.

لاهیجان‌زاده افزود: اما بخش دوم، جنبه حاکمیتی دارد و مرتبط با مباحث آب است، مثلاً در بازدیدی که ما اواخر پاییز یا اوایل زمستان انجام دادیم، مشاهده کردیم بسیاری از سردهنه‌ها باز بودند، در حالی که این سردهنه‌ها در چارچوب پروژه احیای دریاچه ارومیه احداث شده‌اند تا در فصول غیرکشاورزی، هیچ آبی به‌سمت اراضی زراعی هدایت نشود و همه آب رودخانه به دریاچه برسد اما متأسفانه مشاهده کردیم که اغلب این سردهنه‌ها باز بودند.

وی بیان کرد: این موضوع را با استاندار محترم در میان گذاشتیم، ایشان در نیمه دوم سال گذشته، با حکم دکتر عارف به‌عنوان دبیر ستاد احیای دریاچه منصوب شده بودند و نقش ملی در این زمینه دارند، چرا که باید سه استان (کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی) را پوشش دهند. پس از ارائه گزارش وضعیت، خوشبختانه ورود خوبی داشتند و با کمک یگان ویژه و شورای تأمین، ظرف چند روز تمامی سردهنه‌ها را مسدود کردند که این موضوع باعث شد مقداری آب وارد دریاچه شود.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: همچنین رهاسازی از سد کانی‌سیب و تونل احداث‌شده به‌سمت دریاچه در مقاطعی با دبی 16 مترمکعب بر ثانیه و در ماه‌های اخیر تا 35 مترمکعب بر ثانیه انجام شده است. بخشی از حجم کنونی 1.5 میلیارد مترمکعبی دریاچه حاصل همین ورودی از کانی‌سیب است اما متأسفانه از سایر سدهای احداث‌شده روی زرینه‌رود آب قابل‌توجهی دریافت نشده است.

لاهیجان‌زاده تأکید کرد: بخش سوم کار به ستاد ملی احیای دریاچه ارومیه مربوط می‌شود، این ستاد باید بتواند از طریق سازمان برنامه و بودجه، ردیف اعتباری مشخصی برای این پروژه‌ها تأمین کند. تا سال 1400 اعتبارات نسبتاً مناسبی به این پروژه‌ها اختصاص داده می‌شد، اما از آن سال به بعد، عملاً اعتباری تخصیص داده نشده است و فقط در حد 200 میلیارد تومان بودجه در نظر گرفته‌اند که پاسخگوی نیاز پروژه‌ها نیست. اکنون پروژه تصفیه‌خانه تبریز اجرا شده است، اما خط لوله آن به دریاچه متصل نیست و این باعث می‌شود سالانه حدود 120 میلیون مترمکعب آب تصفیه‌شده وارد دریاچه نشود. این پروژه‌ها باقی‌مانده از قبل هستند و علاوه بر آن، باید به پروژه‌های کشاورزی پایدار نیز پرداخت.

وی با تأکید بر کشاورزی پایدار گفت: در این زمینه پروژه‌ای با همکاری UNDP داریم که امروز هم تفاهم‌نامه‌ای در همین زمینه امضا شد. فعلاً این پروژه‌ها فقط در حد چند روستای محدود در حال اجراست و بیشتر جنبه پایلوت دارد تا نشان دهیم که کشاورزی پایدار و معیشت جایگزین قابل اجراست، در زمان حاضر روی 56 روستا کار می‌شود. وزارت جهاد کشاورزی باید از این تجربه استفاده و آن را در صدها روستای دیگر نیز پیاده کند، تا زمانی که این اتفاق نیفتد، نمی‌توان انتظار داشت که در بحث کشاورزی، موفقیت ملموسی حاصل شود./آسیانیوز