دکتر احمد رشیدی‌نژاد
روزنامه آسیا-فرودگاه بین‌المللی کپنهاگ، شلوغ‌ترین دروازه هوایی دانمارک و یکی از مهم‌ترین مراکز هوانوردی شمال اروپا، هفته گذشته به دلیل پرواز چند پهپاد ناشناس به‌طور موقت تعطیل شد؛ رخدادی که با بازتاب رسانه‌های محلی به سرعت ابعاد امنیتی پیدا کرد و نگاه ناتو و مقامات اروپایی را به خود جلب نمود. همزمان، گزارش‌هایی از مشاهده حدود ۲۰ پهپاد دیگر بر فراز بندر «کویه» در جنوب غرب کپنهاگ منتشر شد. رسانه‌های دانمارکی با اشاره به «پهپادهای غول‌پیکر» بر ابعاد غیرمعمول این پرنده‌ها تأکید کرده‌اند؛ موضوعی که احتمال دخالت یک دولت یا عملیات سازمان‌یافته را مطرح می‌کند.
ناتو نیز هشدار داده در برابر نقض‌های روسیه در زمان و شیوه دلخواه خود واکنش نشان خواهد داد. هرچند هنوز منشأ این پرنده‌ها روشن نیست و هیچ طرفی مسئولیت آن را نپذیرفته است، اما این حادثه در فضایی رخ می‌دهد که اروپا در ادامه جنگ اوکراین بیش از پیش نگران تهدیدات سایبری و پهپادی روسیه است. این نخستین بار نیست که پرواز پهپادها موجی از نگرانی را در اروپا برمی‌انگیزد؛ نگرانی‌ای که در روزها و هفته‌های اخیر، همزمان با احتمال سرایت بحران اوکراین به عمق قاره، ابعاد تازه‌ای یافته است. پیش‌تر نیز گزارش‌هایی از نقض حریم هوایی برخی کشورهای عضو ناتو منتشر شده بود؛ رخدادهایی که نه‌تنها بر حساسیت اوضاع افزوده، بلکه سایه‌ای سنگین از دغدغه‌های امنیتی را بر آسمان اروپا گسترانده است.
در این خصوص و در ادامه تنش‌های فزاینده میان روسیه و ناتو، بامداد دهم سپتامبر۲۰ پهپاد روسی با پرواز از خاک بلاروس، وارد حریم هوایی لهستان، یکی از اصلی‌ترین حامیان اوکراین شدند. پهپادها بی آن‌که تلفات جانی در بر داشته باشند، سرنگون شدند. کرملین علت حادثه را «اختلال الکترونیکی» اعلام کرد. چند روز بعد، استونی نیز از نقض حریم هوایی خود خبر داد. وزارت خارجه این کشور اعلام کرد سه جنگنده میگ روسی بدون مجوز وارد آسمان استونی بر فراز خلیج فنلاند شده و حدود ۱۲ دقیقه در آنجا پرواز کرده‌اند. استونی در واکنش، کاردار روسیه را احضار، و وزیر خارجه با اشاره به چهارمین نقض حریم هوایی کشورش در سال جاری، این اقدام را «بی‌سابقه و گستاخانه» توصیف کرد.
این نقض‌ها موجب شد که کارشناسان غربی آن را بخشی از زنجیره فزاینده «نقض‌های روسیه» تلقی کرده، استونی مطابق با آن، بند ۴ ناتو را برای رایزنی اضطراری فعال کرده، و خواستار تقویت گشت‌های هوایی، استقرار سامانه‌های دفاعی در شرق ناتو و حتی اتخاذ راهبردی تهاجمی‌تر شدند. در همین چارچوب، جنگنده‌های اف-۳۵ هلندی و نروژی نیز برای تقویت دفاع هوایی بر فراز لهستان مستقر شدند.
با این تفاسیر، حادثه تعطیلی فرودگاه کپنهاگ نه تنها یک اختلال پروازی نیست، بلکه بخشی از پازل جدیدی از تهدیدات امنیتی است که اروپا با آن مواجه است. حادثه‌ای که پرسش‌هایی عمومی را درباره میزان آمادگی کشورهای اروپایی برای مقابله با تهدید احتمالی روسیه ایجاد می‌کند. در سطح سیاسی، اگر این رخداد به روسیه نسبت داده شود، بار دیگر نشان داده است که جنگ اوکراین و رقابت‌های ژئوپلیتیک روسیه و غرب می‌تواند به سرعت مرزهای جغرافیایی را پشت سر گذاشته و امنیت قلب اروپا را تحت تأثیر قرار دهد.
در واقع پرواز پهپادهای ناشناس در آسمان کپنهاگ بار دیگر نشان داد که امنیت در اروپا شکننده‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌رسد و حتی شهروندان عادی در قلب پایتخت‌های اروپایی هم ممکن است به‌طور مستقیم با پیامدهای رقابت قدرت‌های بزرگ مواجه شوند. از منظر تحلیلی، این اقدامات روسیه بخشی از یک استراتژی محاسبه‌شده برای مقابله با ناتو است. این رویکرد که توسط مؤسسه مطالعات جنگ (ISW) به عنوان تست قابلیت‌های دفاعی ناتو توصیف شده، نشان‌دهنده درک عمیق مسکو از ضعف‌های غرب است: روسیه با ورود به حریم هوایی لهستان و استونی و تست مرزهای ناتو، نه‌تنها کیف را تحت فشار قرار می‌دهد، بلکه به غرب هشدار می‌دهد: که ادامه بحران اوکراین و موافقت نکردن با خواسته‌های روسیه، برای پایان جنگ، ممکن است به گسترش جنگ در ابعاد وسیع‌تری در سطح قاره اروپا بی‌انجامد!
از منظر روانی، شرایط کنونی برای شهروندان اروپایی تداعی‌گر فضایی جنگی است که امروز در اوکراین جریان دارد. در دانمارک، همچون بسیاری از کشورهای دیگر اروپا، مردم با نگرانی‌های عمیق در شبکه‌های اجتماعی واکنش نشان می‌دهند و آینده را نه با امید، بلکه با هراس و احساس تهدید پیشِ رو می‌بینند. در ورشو نیز تحولات اجتماعی بازتابی از همین فضای پرتنش امنیتی بود. گروهی از شهروندان لهستانی با در دست داشتن پرچم‌های ملی و پلاکاردهایی با شعارهای ضد جنگ، در مسیر کاخ ریاست‌جمهوری راهپیمایی کردند تا مخالفت خود را با نقش‌آفرینی کشورشان در جنگ اوکراین نشان دهند.
این تجمع که به ابتکار حزب «کنفدراسیون تاج لهستان» برای چهارمین بار برگزار شد، بر محوریت شعارهایی چون «لهستان حامی صلح است» و «نه به جنگ‌طلبان» شکل گرفت؛ شعارهایی که به‌روشنی بیانگر نگرانی عمومی از هزینه‌های سنگین مداخله در جنگی فرامرزی است. معترضان تأکید داشتند که رفاه و ثبات داخلی نباید قربانی بلندپروازی‌های نظامی دیگران شود. در همین چارچوب، «مارسین رولا» بلاگر و مفسر سیاسی لهستانی، در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «لهستان نباید به جنگ‌هایی کشیده شود که به آن تعلق ندارد»؛ هشداری که به باور بسیاری، می‌تواند نه‌تنها بازتاب‌دهنده دغدغه‌های داخلی لهستان باشد، بلکه نشانه‌ای از احتمال گسترش موج مخالفت‌های مردمی در دیگر شهرها و پایتخت‌های اروپایی نیز تلقی شود.
این تحولات، چه در آسمان کپنهاگ و چه در خیابان‌های ورشو، یک پرسش بنیادین را پیش روی اروپا قرار می‌دهد: آیا قاره سبز بار دیگر در حال تکرار همان سیاست پاسیفیسم (صلح‌جویی) و مماشاتی است که در دهه ۱۹۳۰ در برابر هیتلر اتخاذ شد؟ اروپا در آن زمان، به دلیل زخم‌های عمیق جنگ جهانی اول، از هرگونه درگیری جدید گریزان بود و همین فضای صلح‌طلبانه، سیاستمداران را به سمت امتیازدهی به آلمان نازی سوق داد. از ورود نیروهای هیتلر به راینلند در ۱۹۳۶ تا الحاق اتریش به خاک آلمان در ۱۹۳۸ و نهایتا کنفرانس مونیخ ـ که طی آن نواحی آلمانی زبان منطقه سودت در کشور چکسلواکی- ضمیمه خاک آلمان نازی شد، هر بار مماشات غرب تنها به تقویت ماشین جنگی آلمان انجامید.
سرانجام، با حمله برق‌آسای آلمان به لهستان در سپتامبر ۱۹۳۹، اروپا دریافت که سیاست «صلح برای زمان ما» که توسط چمبرلین نخست‌وزیر وقت بریتانیا در آن زمان دنبال می‌شد، چیزی جز توهمی کوتاه‌مدت نبوده است. امروز نیز به نظر، تداوم سیاست مشابه در برابر روسیه می‌تواند همان پیامدهای تاریخی را تکرار کند؛ یعنی تقویت تدریجی مسکو، گسترش تهدیدات امنیتی و کشیده شدن بحران اوکراین به عمق قاره اروپا. تجربه تاریخی نشان داده است که پاسیفیسم، با هر نیتی هم دنبال شود، در عمل می‌تواند به دشمن فرصت دهد تا بدون مقاومت جدی قدرت گرفته و دامنه جنگ را گسترش دهد.
دکتر احمد رشیدی‌نژاد، پژوهشگر ژئوپلیتیک
آسیانیوز
دیدگاه خود را بنویسید