دکتر مهدی کریمی تفرشی

روزنامه آسیا-صنعت غذا در ایران یکی از صنایع مهم و حیاتی است که نقش پررنگی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. این صنعت از نظر گردش مالی، اشتغال‌زایی و صادرات غیرنفتی دارای اهمیت قابل توجهی است. صنایع غذایی به‌عنوان اشتغال‌زاترین صنعت ایران شناخته می‌شود.

صنایع غذایی کشور، بعد از صنعت پتروشیمی، در مقام دوم گردش مالی در کشور قرار دارد. برآوردهای مختلفی درباره گردش مالی صنعت غذا در ایران وجود دارد. برخی منابع آن را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد سالانه ذکر کرده‌اند. البته برخی گزارش‌ها، گردش مالی کلی صنعت غذا ۸ هزار میلیارد دلار برآورد شده است که این رقم احتمالا شامل بخش‌های وسیع‌تری از زنجیره ارزش غذا می‌شود.

صنایع غذایی یکی از بخش‌های مهم در صادرات غیرنفتی ایران است. ایران به حدود ۷۰ کشور دنیا محصولات غذایی صادر می‌کند. سهم محصولات کشاورزی و غذایی از کل صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۲، حدود ۶.۴۵ درصد در وزن و ۱۲.۸ درصد در ارزش بوده است.به طور کلی، صنعت غذا با توجه به مزیت‌های نسبی ایران در تولید محصولات کشاورزی، پتانسیل بالایی برای ایجاد ارزش افزوده، اشتغال‌زایی و افزایش صادرات غیرنفتی دارد و نقش مهمی در امنیت غذایی و توسعه اقتصادی کشور ایفا می‌کند. صنعت غذا در ایران از نظر ارزش افزوده و میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ایجاد شغل، ویژگی‌های خاص خود را دارد که آن را از صنایع سرمایه‌بر نظیر فولاد و پتروشیمی متمایز می‌کند.

صنایع غذایی به دلیل ماهیت تبدیل مواد اولیه کشاورزی به محصولات با ارزش افزوده بالاتر، از پتانسیل خوبی در این زمینه برخوردارند. اگرچه ممکن است سهم آن به تنهایی در کل ارزش افزوده صنعت کمتر از صنایع بالادستی شیمیایی باشد، اما در مجموع زنجیره ارزش بخش غذا (شامل کشاورزی و صنایع مرتبط) سهم قابل توجهی از اقتصاد را تشکیل می‌دهد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که بازده کل دارایی در صنایع غذایی با نرخ8.1  در مقایسه با صنایعی چون تولید قطعات خودرو با 4.2  و موسسات اعتباری با 2.4  در وضعیت بهتری قرار دارد. همچنین حاشیه سود عملیاتی در صنایع غذایی نسبت به بسیاری از صنایع دیگر بالاتر است.

یکی از مزیت‌های عمده صنایع غذایی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر برای ایجاد فرصت‌های شغلی نسبت به صنایع سنگین است.صنایع غذایی، به خصوص در بخش‌های کوچک و متوسط، به سرمایه اولیه کمتری نسبت به صنایع بزرگ نیاز دارند. این صنایع به دلیل تنوع محصولات و امکان ایجاد کسب‌وکارهای کوچک و خانگی، فرصت‌های شغلی بیشتری را با سرمایه کمتر فراهم می‌کنند.

صنایع غذایی از نظر نرخ بازگشت دارایی و حاشیه سود عملیاتی در وضعیت مناسبی قرار دارند و از پتانسیل خوبی برای خلق ارزش افزوده برخوردارند، اما مهمترین مزیت رقابتی صنایع غذایی در مقایسه با صنایع مادر مانند فولاد و پتروشیمی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر برای ایجاد هر فرصت شغلی است. این ویژگی باعث می‌شود که صنایع غذایی نقش حیاتی در اشتغال‌زایی و توسعه متوازن کشور ایفا کنند، به خصوص در شرایطی که منابع سرمایه‌ای محدود هستند. در مقابل، صنایع پتروشیمی و فولاد، با وجود ارزش افزوده بسیار بالا و نقش راهبردی در اقتصاد، به دلیل سرمایه‌بر بودن، توانایی کمتری در ایجاد گسترده فرصت‌های شغلی با همان میزان سرمایه دارند.

دکتر مهدی کریمی تفرشی، رئیس کارگروه کسب‌وکارهای جاده ابریشم سازمان ملل ـ یونسکو

آسیانیوز