روزنامه آسیا- امین داودی ـ محیط زیست ایران با چالش‌های جدی و متعددی روبه‌روست که نیازمند توجه فوری و عزم همگانی برای حل آن‌هاست. از آلودگی هوا و بحران آب گرفته تا کاهش تنوع زیستی و معضلات مدیریت پسماند، همه نشان از یک بحران چندبعدی دارند که نیازمند رویکردی جامع و هماهنگ برای مقابله با آن است.
در همین راستا، صیاد شیخی، پژوهشگر برجسته حوزه محیط زیست و منابع طبیعی در گفت‌وگو با آسیا، به کالبدشکافی مسائل پیچیده و بحران‌های زیست محیطی ایران پرداخت. او با لحنی هشداردهنده، به چالش‌های عمیقی اشاره کرد که آینده محیط زیست و منابع طبیعی کشور را تحت تأثیر قرار داده است.
* آلودگی هوا؛ یکی از نفس‌گیرترین مشکلات روزمره ما
صیاد شیخی با بیان این‌که ایران امروز با بحران‌های عظیمی در این حوزه روبرو است، نخست به معضل آلودگی هوا اشاره کرد. او تصریح کرد: «متأسفانه آلودگی هوا به یکی از نفس‌گیرترین مشکلات روزمره ما تبدیل شده است. سازمان محیط زیست اعلام کرده که در حال حاضر ۲۴ میلیون خودروی فرسوده در جاده‌ها و خیابان‌های کشور تردد می‌کنند که خود به تنهایی یکی از ریشه‌های اصلی این آلودگی است. این آمار نشان می‌دهد که ما با یک مشکل بسیار جدی و ساختاری در این زمینه روبرو هستیم که نیازمند چاره‌اندیشی فوری است.»
شیخی در ادامه به بحران منابع آب و وضعیت وخیم سفره‌های آب زیرزمینی در ایران پرداخت و با استناد به آمار و ارقام رسمی، این مسئله را بسیار نگران کننده توصیف کرد و گفت: «سال گذشته معاون امور مراتع سازمان منابع طبیعی طی یک مصاحبه اعلام کرد که از ۶۰۹ دشت در ایران، حدود ۴۱۰ دشت در وضعیت بحرانی و ممنوعه قرار دارند. این بدان معناست که برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی این دشت‌ها از حد نرمال و مجاز خود بسیار فراتر رفته است. این وضعیت نه تنها برای کشاورزی و معیشت مردم نگران کننده است، بلکه زنگ خطری جدی برای پایداری اکوسیستم‌های آبی کشور به شمار می‌رود.»
* وضعیت نامطلوب تالاب‌ها و انقراض گونه‌های جانوری
پژوهشگر حوزه محیط زیست همچنین با استناد به گزارش‌های بین‌المللی از کاهش شدید جمعیت حیات وحش در سطح جهان و به ویژه در منطقه خاورمیانه ابراز نگرانی کرد. او گفت: «گزارش‌های صندوق جهانی حیات وحش نشان می‌دهد که به طور متوسط، ما در حدود ۷۰ درصد از جمعیت حیات وحش را طی ۵۰ سال اخیر در دنیا از دست داده‌ایم و در خاورمیانه این میزان از متوسط جهانی نیز بیشتر است. این آمارها نشان می‌دهد که ما در بحران تنوع زیستی قرار داریم و باید برای حفاظت از گونه‌های جانوری و زیستگاه‌های آنها اقدامات موثرتری انجام دهیم.»
او در ادامه با اشاره به وضعیت نامطلوب تالاب‌های ایران و انقراض برخی گونه‌های جانوری در سال‌های اخیر، نسبت به آینده تنوع زیستی در کشور هشدار داد: «وضعیت تالاب‌های ایران به هیچ وجه مناسب نیست و در دنیا بر اساس آمارهای اتحادیه جهانی حفاظت، حدود ۴۶ هزار گونه در معرض انقراض کامل قرار دارند. متأسفانه ما در سال گذشته درنای سیبری و گیلانشاه خالدار را به صورت کامل از دست دادیم و گونه‌های دیگری مانند یوزپلنگ و میش مرغ در معرض انقراض جدی قرار دارند و جمعیت آنها به زیر ۲۰ عدد رسیده است. این وضعیت به هیچ عنوان قابل قبول نیست و نیازمند توجه فوری و برنامه‌ریزی دقیق برای حفاظت از این گونه‌های ارزشمند است.»
شیخی در ادامه با بیان این‌که چالش‌های محیط زیستی ایران تنها به آلودگی هوا، بحران آب و کاهش تنوع زیستی محدود نمی‌شود، به معضلات دیگری مانند مدیریت پسماند، آلودگی خاک و آلودگی آب نیز اشاره کرد: «ما امروزه در بحث مدیریت پسماند، آلودگی خاک، آب و آلودگی هوا با مشکلات زیادی روبرو هستیم و متأسفانه نتوانسته‌ایم راهکارهای موثری برای مقابله با این معضلات پیدا کنیم. این مسائل نشان می‌دهند که ما با یک سیستم ناکارآمد در مدیریت منابع و محیط زیست روبرو هستیم.»
* مشارکت همگانی؛ کلید حل بحران‌های محیط زیستی
در بخش دیگری از این گفت‌وگو، صیاد شیخی به نقش کلیدی مشارکت همگانی در حل چالش‌های زیست محیطی اشاره کرد و گفت: «در حوزه محیط زیست یکی از راهکارهایی که همواره مورد تاکید قرار گرفته، بحث مشارکت همگانی برای حل چالش‌های محیط زیستی است. سازمان محیط زیست و سازمان منابع طبیعی به تنهایی و بدون مشارکت مردم عملا نمی‌توانند مشکلات محیط زیست را حل کنند. این رویکردی است که در دنیا نیز پذیرفته شده است و در همه موضوعات مرتبط با محیط زیست، به افراد سهم داده می‌شود و به آنها آگاهی و آموزش داده می‌شود که شما هم در حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی سهم دارید و باید سهم خودتان را ادا کنید و بستر این سهم را نیز فراهم می‌کنند.»
او در ادامه با اشاره به تجربه‌های موفق در این زمینه، بر ضرورت تلاش بیشتر برای تغییر رفتار جامعه تأکید کرد: «ما در کشور تجربه‌های موفقی در بحث آموزش و آگاه‌سازی داشته‌ایم و تلاش شده است که جامعه را با خودمان برای حل مشکلات محیط زیست همراه کنیم، اما به نظر من نیاز است که تلاش بیشتری در این زمینه صورت بگیرد. بیشتر تمرکز ما در حوزه آموزش و آگاهی‌بخشی بوده است و به تغییر رفتار کمتر توجه شده است. اگر بتوانیم این آگاهی و آموزش را به تغییر رفتار تبدیل کنیم و برای آن بستر سازی کنیم، قطعا می‌توانیم بسیاری از مشکلاتی که امروز با آن مواجه هستیم را حل کنیم.»
* تشکل‌های مردم‌نهاد؛ بستری برای تغییر و آگاهی‌بخشی
شیخی با اشاره به نقش مهم تشکل‌های مردم‌نهاد در زمینه حفاظت از محیط زیست، گفت: «خوشبختانه تجربه‌های خوبی در تشکل‌ها و گروه‌های مردم‌نهاد شکل گرفته است و تغییراتی که ما به دنبال آن هستیم در این گروه‌ها به وجود آمده است. این نشان می‌دهد که پتانسیل خوبی برای حل مشکلات زیست محیطی در جامعه وجود دارد، اما متأسفانه تعداد این تشکل‌ها نسبت به سرعت بحران‌ها خیلی کم است و ما باید سرعت خودمان را در این زمینه بیشتر کنیم.»
او در ادامه با انتقاد از نگاه سخت‌افزاری به مسائل محیط زیست، خواستار توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی و مشارکتی این موضوع شد: «متأسفانه ما در کشور بیشتر به جنبه‌های زیرساختی و سخت‌افزاری مسائل محیط زیست توجه کرده‌ایم و سهم نگاه اجتماعی، مشارکتی و آموزشی در این زمینه بسیار کم بوده است. لازم است که این سهم در حوزه بودجه، مشارکت و آموزش بیشتر شود تا بتوان این تجربیات خوب را تکثیر کرد و به نتایج مطلوب‌تری رسید.»
* نگاهی چند بعدی به چالش‌های محیط زیستی
صیاد شیخی با تأکید بر این‌که مسائل زیست محیطی دارای ابعاد مختلفی هستند، گفت: «هر مسئله‌ای که ما با آن روبه‌رو هستیم معمولا ابعاد مختلفی دارد و برای حل یک مشکل باید به همه ابعاد آن توجه کرد. در بحث محیط زیست نیز دقیقا به همین شکل است. ممکن است برخی از افراد بگویند که قوانین ما مشکل دارد و باید قوانین سخت و محکمی در این زمینه داشته باشیم، برخی دیگر به آموزش اشاره کنند و برخی دیگر به بحث مشارکت مردم و غیره. به نظر من همه اینها درست است، اما همه اینها با هم درست است نه به صورت تک علیتی. برای حل مشکلات زیست محیطی، نیازمند یک رویکرد جامع و چندبعدی هستیم که همه این جوانب را در نظر بگیرد.»
* اقتصاد محیط زیست؛ نه مانع، بلکه محرک توسعه پایدار
در بخش دیگری از این گفت‌گو، شیخی به بحث اقتصاد محیط زیست پرداخت و گفت: «در کشورهای در حال توسعه، توسعه اقتصادی بسیار مهم است و همه کشورها تلاش می‌کنند تا توسعه اتفاق بیفتد و رفاه برای جامعه شکل بگیرد. متأسفانه در ایران، به دلیل این‌که ارزش‌های اقتصادی محیط زیست به درستی تبیین نشده است، عملا در یک باور غلط، محیط زیست را مانع توسعه اقتصادی می‌دانیم. در حالی که استفاده بهینه، درست و پایدار از منابع طبیعی و محیط زیست ما می‌تواند به شکوفایی اقتصادی پایدار کمک کند.»
وی با اشاره به هزینه‌های سنگین بحران‌های محیط زیستی در بلند مدت، بر ضرورت توجه به ارزش‌های اقتصادی محیط زیست تأکید کرد: «اگر ما به این موضوع توجه نکنیم، در آینده با شرایطی مواجه خواهیم شد که باید هزینه‌های بسیار زیادی را برای کاهش اثرات بحران‌های محیط زیستی بپردازیم. یعنی بخشی از درآمد توسعه‌ای ما صرف بهبود حال محیط زیست می‌شود که اگر از ابتدا به این موضوع توجه کرده بودیم، از این هزینه‌ها جلوگیری می‌شد.»
* جوانان؛ موتور محرک تغییر در مدیریت محیط زیست
در پایان این مصاحبه، دکتر شیخی به نقش جوانان در حوزه مدیریت محیط زیست پرداخت و گفت: «ما امروزه در بحث جوان‌گرایی در حوزه محیط زیست دچار مشکل شده‌ایم. چون عملا نیروسازی نکرده‌ایم و جوانان را برای مدیریت آماده نکرده‌ایم. یعنی عملا اجازه نداده‌ایم نیروهای جوان در کنار مدیران با تجربه قرار بگیرند و به تدریج رشد کنند و ایده‌های نو و بهتری جایگزین شود. برای حل مشکلات محیط زیستی، ما نیازمند استفاده از ظرفیت‌های جوانان هستیم و باید زمینه را برای ورود آنها به عرصه مدیریت محیط زیست فراهم کنیم.»
دیدگاه خود را بنویسید