یلدا

یادداشتی از دکتر محمد رسولی، شاهنامه‌شناس و تاریخ‌دان

جشن های ایران در عهد کهن، همه ریشه و دلیل و حکمت علمی داشته اند. این دلایل نشان از دانش ژرف و عمیق ایرانیان در آن دوردست های تاریخ دارد. دانش بسیار زیادی برای تعیین دقیق زمان این جشن ها لازم بوده است. چنان دانش و آگاهی زیادی داشته اند که آدمی به شگفت می آید.

منظور آن است که زمان گذاری این جشن ها، به طور قراردادی و وضعی نبوده است. بلکه کشفی بوده است !

یعنی ایرانیان در چند هزار سال پیش، از حرکت اجرام آسمانی و وضعیت قرار گرفتن خورشید نسبت به زمین ،به طور دقیق آگاه بوده اند که می توانستند مقاطع خاص این وضعیت را بدانند و متناسب با تغییراتی که در زمان زمین داده می شد، مناسبت های ویژه و خاص نجومی را معین و تعیین کنند.

یکی از آنها « یلدا» است !

یلدا چه وضعیتی است ؟

در نیم کره شمالی زمین، که ایران بزرگ هم در آن قرار دارد،  بر اساس گردش زمین به دور خورشید، دو تعادل و دو انقلاب داریم!

در تعادل ها ، طول مدت شب با روز یک سان می شود. این دو تعادل در جشن نوروزگان  یعنی اول فروردین و در جشن مهرگان یعنی اول  مهر ماه است.

اما از اول مهر، دوباره به تدریج شروع به کاهش طول روز و افزایش طول شب می شود. هر روز مقداری به طول شب اضافه می شود که اوج این در سی آذر است. از روز یکم دی به تدریج به طول روز افزوده می شود و از مدت شب کاسته می شود.

اینکه در شب یکم دی، افزایش روز و روشنایی بیشتر می شود را، زایش نور و روشنایی گفته اند که درست هم است. در اساس معنی یلدا هم همین است.

باید توجه داشت که ایرانیان در عهد کهن یعنی چند هزار سال پیش، با دقت تمام از حرکت زمین به دور خورشید و وضعیت آن آگاهی داشته اند که این شب را « یلدا» یعنی شب زایش نور و خورشید نامیده اند.

یلدا هم واژه ای ایرانی است ‌و اینکه برخی پنداشته اند « یلدا واژه ای غیر ایرانی ست، اشتباه نموده اند. دا و دی در زبان های ایران کهن معنی روشنایی و روز می داده است. چنانکه بعدها واژه ی day در انگلیسی از همین گرفته شده است.