شادی کابیانی ـ پاییز، زمستان و بهار، فصولی هستند که در آن‌ها، فعالان محیط زیست بیشترین انتقاد را به آفرود و آفرودسواران وارد می‌کنند. اگرچه آفرود در ایران کمتر از یک دهه قدمت دارد، ولی رشد آن سریع بوده است؛ آفرود و سافاری که این روزها با خرید ماشین‌های دو دیفرانسیل و تجهیز آن تبدیل به «مد» شده است، بسیاری از جوانان عاشق هیجان را بدون این‌که شناختی از کویر و جنگل داشته باشند، به‌سوی این مقاصد کشانده تا صحه‌ای بر این حرف فعالان محیط زیست باشد که؛ «آفرودسواران شن‌زارهای کویر و خاک‌های جنگل را شخم می‌زنند.»
* تخریب پوشش گیاهی
با شدت گرفتن برگزاری تورهای آفرود، کارزارهای متعددی با هدف ممانعت از ورود بی‌حد و بی‌ضابطه آفرود و سافاریان تهیه شده است. امضاکنندگان این کارزارها معتقدند این تورها با ورود به زیستگاه جانوران، رانندگی بر روی لانه‌های آن‌ها و تخریب پوشش گیاهی به دلیل فشار چرخ‌ها، به محیط زیست آسیب می‌رساند. عبور از رودخانه‌ها نیز زیستگاه آبزیان را تهدید کرده و تخریب زهکش‌ها و آبراهه‌های طبیعی جنگل‌ها و مراتع، به برهم زدن نظم طبیعی مناطق منجر می‌شود. همچنین این تورها با ایجاد آلودگی صوتی و گرد و خاک، سکوت طبیعی این مناطق را از بین می‌برند.
این نخستین‌بار نیست و نبوده که چنین کارزارها و درخواست‌هایی از سوی دغدغه‌مندان محیط زیست مطرح شده است. گمان برده می‌شود که این صنعت و تفریح به دلیل استفاده از تجهیزات گرانقیمت صنعتی بسیار پر بازده باشد، اما گران بودن این صنعت سبب دو قطبی شدن جامعه در استفاده یا استفاده نکردن از این ورزش هیجان‌انگیز شده است. فارغ از اثرات اجتماعی این تفریح، به گفته سهند عقدایی، رئیس کانون تورگردانان طبیعت‌گردی: «آن‌ها تنها از طبیعت بهره‌برداری می‌کنند، بدون این‌که ریالی از درآمد این تورهای هیجان‌انگیز برای مقصد و نگهداری از آن استفاده شود». به عقیده اسماعیل کهرم، بوم‌شناس: «رفتن به طبیعت اصول خاصی دارد و اینگونه نیست که عده‌ای با ماشین‌های مدل بالا هوس بیابان‌گردی و جنگل‌نوردی کنند.»
* عدم تطابق با استانداردهای جهانی
سهند عقدایی، عضو هیأت مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و رئیس کانون تورگردانان طبیعت‌گردی، در گفت‌وگو با روزنامه «آسیا» به بررسی وضعیت تورهای آفرود در ایران پرداخته است. او اشاره می‌کند که آفرود در ایران به دو شکل کویری و جنگلی انجام می‌شود، اما هیچ‌یک از این فعالیت‌ها مطابق با استانداردهای جهانی نیستند و تنها به بهره‌برداری از طبیعت بدون توجه به حفاظت از آن می‌پردازند.
او با ذکر تجربه آفرود در آمریکا، توضیح می‌دهد که در پارک‌های ملی آن کشور، مسیرهای مشخصی برای آفرود تعریف شده و تعداد محدودی خودرو اجازه ورود دارند تا آسیب‌های محیط‌‌زیستی به حداقل برسد. در ایران اما، آفرود به‌صورت بی‌ضابطه و بدون برنامه‌ریزی انجام می‌شود. به‌ویژه در مناطق پرطرفداری مانند کویر مرنجاب، ده‌ها مسیر بدون نظارت مشخص برای آفرود وجود دارد.
عقدایی معتقد است که آفرود در ایران نه‌تنها به طبیعت آسیب می‌زند، بلکه هیچ منفعت مالی یا درآمدی برای مناطق طبیعی به همراه ندارد. برخلاف سایر کشورها که از طریق ورودیه‌های آفرود و گردشگری به حفظ محیط زیست کمک می‌کنند، در ایران تنها بهره‌برداری از طبیعت صورت می‌گیرد، بدون این‌که منابع مالی برای حفاظت از آن فراهم شود.
* نظارت بر آفرود و طبیعت‌گردی
ورود به مناطق طبیعی مثل کلوت‌های کویر لوت یا رود شور باید با پرداخت هزینه انجام شود که این درآمد صرف حفاظت و نگهداری از مناطق شود، اما در عمل چنین نیست و صرفاً بهره‌برداری انجام می‌شود. این مشکل شامل کوه دماوند نیز هست، جایی که علاوه بر حوادث ناگوار هفتگی، محیط طبیعی آن در حال تخریب است و انباشت زباله‌ها و حضور بی‌رویه دام‌ها آسیب‌زاست.
سهند عقدایی به سازمان‌های مسئول از جمله محیط زیست، منابع طبیعی و گردشگری اشاره می‌کند و می‌گوید که مسئولیت نظارت بر آفرود و طبیعت‌گردی بر عهده این نهادهاست. او به مشکلاتی مانند عدم انسجام میان این سازمان‌ها و لزوم همکاری میان‌بخشی برای مدیریت بهتر طبیعت‌گردی اشاره دارد.
او همچنین به فعالیت کمیته طبیعت‌گردی اشاره می‌کند و می‌گوید: «کمیته ملی طبیعت‌گردی که در سال‌های ۸۴-۸۵ توسط هیأت وزیران تصویب شد، قرار بود این هماهنگی را ایجاد کند، اما با گذشت زمان کوچک شد و اکنون تنها توسط یک کارشناس اداره می‌شود.»
* با مجوز‌ها یا بی‌مجوز‌ها
بسیاری از فعالان حوزه گردشگری نگران ورود افراد ناآشنا و بی‌مجوز به این صنعت هستند. این افراد تنها با هدف برگزاری تورهای مفرح و کسب درآمد به این حوزه وارد می‌شوند و آسیب‌های جدی به طبیعت می‌زنند. در مقابل، کارشناسان باتجربه محدودیت‌ها را می‌شناسند و سعی می‌کنند از آسیب به طبیعت بکاهند. اسماعیل کهرم، بوم‌شناس در صحبت‌های خود بارها تأکید می‌کند که حیات وحش به جاده‌ها به عنوان مناطق خطرناک نگاه می‌کند.
سهند عقدایی نیز معتقد است که تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از فعالیت‌ها در طبیعت با مجوز انجام می‌شود و بقیه توسط افراد بدون مجوز. این افراد که پاسخگویی ندارند، نگرانی هم از عواقب کار خود ندارند و تأثیرات منفی بیشتری بر محیط زیست وارد می‌کنند.
مهرداد قزوینیان، پیشکسوت کویرنورد در جایی بیان می‌کند که آفرودبازهای حرفه‌ای، اصول حفاظت از محیط زیست را می‌دانند و به آن احترام می‌گذارند. اما افرادی که با ماشین‌های غیرآفرودی وارد کویر می‌شوند، غالباً آسیب‌های زیادی به محیط زیست می‌زنند و به‌طور غیرمسئولانه رفتار می‌کنند. این رفتارها می‌تواند بر کل صنعت گردشگری و آفرود تأثیر منفی بگذارد.
* قانون نداریم
مشکل آفرود در ایران صرفاً به داشتن یا نداشتن مجوز مرتبط نیست، بلکه به‌طور کلی، برنامه و سازوکار مشخصی برای این صنعت وجود ندارد. این صنعت بین سه سازمان مختلف دست به دست می‌شود و این موضوع به بی‌ضابطگی بیشتر آن دامن می‌زند.
در بسیاری از کشورها، تورهای آفرود دارای قوانین و ضوابط مشخصی هستند، اما در ایران، هیچ نظارت یا آموزش مؤثری از سوی ارگان‌های مسئول برای ساماندهی این تورها وجود ندارد. رئیس کانون تورگردانان طبیعت‌گردی می‌گوید که قانون خاصی در این زمینه تصویب نشده و تنها مصوبه کمیته ملی طبیعت‌گردی ناکام مانده است.
عقدایی اشاره می‌کند که هیچ منابع اجرایی برای اجرای این آیین‌نامه‌ها وجود ندارد و سوال می‌کند که آیا نیروی حفاظتی برای نظارت بر ورود افراد و محدودیت‌ها در نظر گرفته شده است یا خیر. او همچنین می‌افزاید که در حال حاضر هیچ سامانه‌ای برای ظرفیت‌سنجی و ثبت‌نام وجود ندارد، به همین دلیل هیچ کنترلی بر تعداد افرادی که وارد مناطق کویری می‌شوند، وجود ندارد. در نتیجه، تمام این آیین‌نامه‌ها به‌نظر می‌رسد جنبه سرگرمی داشته و ضمانت اجرایی ندارند.
* تعدد آفرودسواران
آیا واقعاً می‌دانیم چه تعداد آفرودسوار در پاییز، زمستان و بهار به کویر و جنگل‌ها وارد می‌شوند و چه تأثیری بر محیط زیست دارند؟ عقدایی در این زمینه می‌گوید که آمار دقیقی وجود ندارد، اما به‌وضوح می‌توان مشاهده کرد که تعداد این افراد زیاد است. در دورترین نقاط کویر، ردی از ماشین‌های آفرود دیده می‌شود.
وی همچنین به کمبود آمار در حوزه گردشگری اشاره کرده و می‌گوید که از سال ۱۳۸۴ تنها یک‌بار در بهار ۹۸ آماری تهیه شده است. این آمارها که از سوی وزارت میراث فرهنگی و معاونت گردشگری اعلام می‌شود، از استناد علمی برخوردار نیستند و بیشتر بر اساس تخمین‌ها و حدس و گمان‌ها ارائه می‌شوند. به‌نظر عقدایی، نخستین شرط توسعه، وجود آمار دقیق است که متأسفانه در ایران وجود ندارد. مرکز آمار ایران در ۱۸ سال گذشته فقط یک‌بار وظیفه خود را در این زمینه انجام داده است.
* سامان دادن به آفرود
بسیاری آفرود را به‌عنوان گران‌ترین و هیجان‌انگیزترین ورزش دنیا می‌شناسند که به‌خاطر نبود نظارت کافی نمی‌توان آن را ممنوع کرد. ورود انسان به طبیعت به محیط زیست آسیب می‌زند، اما آفرود و سافاری می‌توانند برای گردشگری و جوامع محلی سودآور باشند. برای کاهش آسیب به طبیعت، باید راه‌حل‌های دو سویه‌ای پیدا کرد.
برخی معتقدند باید جریمه‌های سنگینی برای متخلفان وضع شود و برخی دیگر ترویج فرهنگ آفرودسواری و اصلاح قوانین را راه‌حل می‌دانند. عقدایی بر این باور است که برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی، باید نیروی انسانی برای کنترل ورود به این مناطق وجود داشته باشد و مسیرها، ظرفیت‌ها و اقامتگاه‌ها تعریف شوند. همچنین، ورود به این مناطق باید هزینه‌هایی داشته باشد که به نگهداری آن‌ها اختصاص یابد.
دیدگاه خود را بنویسید